Saturday, December 27, 2008

ANG PASKOHANONG KAAGHOP SA BALAOD

Mapintas ug walay kaluoy ang balaod. Buta, ug walay kasingkasing ang hustisya. Ang kadaghanan nagtan-aw sa balaod isip usa ka bug-at nga palas-onon. Usahay daw asero nga kadena nga nagtangkil sa atong mga tikang. Ug usahay gani daw usa kini ka imahe sa berdugo nga naghuyad sa espada aron isilot ni bisan kinsa nga makalapas niini.

Apan dili baya kana ang kinauyokan nga hulagway sa atong mga balaod. Ilalom sa habog ug lig-ong pader diin kini gimuntar naglumlom ang gugma ug kalumo nga gitagana niini ngadto sa kinabag-an sa mga kabus, maluyahon, wala hiilhi, ug pinihig sa katilingban. Gani ang atong konstitusyon nagsagop sa gitawag nga welfare state concept sa pamalaod ug nagbuot sa gitawag nga Social Justice, kun katilingbanong hustisya.

Ang social justice mao ang prinsipyo nga nagmando sa kagamhanan sa paghatag ug pasiunang pagtagad ngadto sa kinabag-ang kabus, ug makaluluoy sa katilingban. Sa mga pulong pa ni kanhi Presidente Ramon Magsaysay sa paghubad sa maong polisiya sa pag-ingon: Those who have less in life should have more in law. Kadtong mga kabus kinahanglang adunahan diha sa balaod. Dili angay nga biyaan ug pasagdan sila sa dagan ug dula sa kinabuhi aron dili sila matumban ug maligsan sa mga dagko ug kusgan. KInahanglan nga ang kagamhanan mohimog tininuod nga mga lakang aron himoong patas ang ilang tindoganan sa kinabuhi uban sa pipila nga naay salapi,kusog ug gahom. Sa ingon nga paagi lang mahimong tinuod ang kahulogan sa demokrasya

Ning maong prinsipyo nagsumikad ang daghan kaayong mga kalamboan sa atong mga balaod nga naghatag ug pag-agak, panabang ug pribilihiyo sa mga maluyahon ug pinihig nga mga sector. Gikan sa daghan na kaayong mga tratado ug kasabotang pangkalibotanan nga nag-obligar sa mga nasod aron atimanon ang mga kabus nga mga lungsoranon sa teritoryo niini gikan sa mga mamumuo, mag-uuma, kabus sa syudad, lumad, kababayen-an, kabataan, mga baldado ug uban pang mga huyang nga hugpong. Ngadto sa mga balaod nga gipasar sa kongreso aron lagi tumanon ang lagda sa atong konstitusyon sama sa Labor law nga naghatag ug panalipod ug pribilihiyo sa mga mamumuo, sa Urban Development and Housing Act nga naghatag ug mga pribilihiyo aron matabangan nga makabaton ug tawhanong panimalay ang mga kabus sa syudad, ang Senior citizens Act, and Child Abuse Act, and Anti Violence against women and Children Act, ug daghan pa kaayong mga katilingbanong mga balaod o social legislations nga gipasar sa kongreso. Kining tanan nagmatuod kun unsa ka lumo ug manggiluy-on ang atong mga balaod. Kining tanan nagmatuod nga kita giharian dili sa mapintas nga balaod kun dili sa makiangayon ug masinabtanon nga pamalaod. Mga balaod nga andam mogamit sa gahom niini mapanalipdan ug maalagaran lang ang labing gikinahanglan. Kun kining maong mga balaod mahatagan pa unta ug igong katumanann. Pagkabulahan kaha sa atong nasod. Wala gyod tingali mag-antos ug daugdaugon. Wala gyod tingali mapihig, ug mahikalimtan sa mga programa sa kagamhanan.

Apan dili nato makita ang katumanan ning maong mga balaod. Ang hulagway sa atong katilingban pagkakaron nagpakita sa usa ka sukwahi nga kahimtang. Kay samtang ang balaod nagpadayag na man sa kabubut-on niini sa pagtabang ug pag-atiman sa mga kabus ug huyang nga sector, nagpabilin man nga ang nagpahimulos sa bahandi sa atong nasod ang gamay ra kaayong tipik sa atong katawhan nga giilang mga adunahan, inila, ug kusgan. Dako na kaayo ang 3 porsinto sa atong katawhan ang naghakop sa pagpahimulos sa mga kinaiyanhong bahandi,mina, kalasangan, kadagatan, sa gahom sa politika, sa pribilihiyo sa pagpakig-ambit niini. Sa kabahandianon sa Pilipinas nganong halos 80 porsinto na ka mga Pilipino ang walay igong pagkaon, kapasilongan, ug nagpuyo ubos sa gitawag nga poverty threshold. Bilyones ug trilyones ang pundo sa kagamhanan matag tuig, apan asa kini napaingon. Natilawan ba kini sa kinabag-ang kabus nga mao ang angay nga tinuod nga dapatan niini. Wala. Hinuon labing dakong porsinto niini gilamoy sa mga dagkong opisyal sa atong nasod, nga gikakonsabo sa mga negosyante ug kontraktor. Ug kun duna man gani nabilin tua gidapat sa mga proyekto walay klaro ug dili gyod makatabang sa ilang kalisod.

Pila ka milyon ka ektarya ang tabunok natong yuta sa nasod?Apan nganong hangtod pagkakaron daghan pa kaayong mga mag-uuma nga walay kaugalingong yuta nga kapuy-an. Nga gani bisan pa ang dili pa dugay nga hangyo nila alang sa CARP Extension gisurambao pa gayod sa kongreso pinaagi sa pagwagtang sa mga lagda sa compulsory acquisition nga mao gyod unta ang tinuod nga hinagiban aron masegurong makayuta ang mga walay yuta nga mga mag-uuma.

Sa mga pulong pa ni Mahatma Gandhi: “ The earth provides enough to satisfy every man’s need but not every man’s greed”. Ang kalibotan adunay daghan kaayo alang sa panginahanglan sa matag tawo, apan dili alang sa kahakog sa matag tawo.

Pagkaaghop ra kaayo unta sa atong mga balaod. Apan unsaon ta man. Nagpabilin man ang kapintas ug kahakog sa tawo. Kining maong kahakog ug kapintas sa atong kasingkasing mao ang angay usbon ug mawala. Ug hangtod nia pa kini sa atong mga kasingkasing bisan makapila pa mopasar ug balaod ang kongreso, bisan makapila pa usba ang atong konstitusyon, dili gyod molambo hinuon mosamot kaut-ut ang Pilipinas.

Ning panahon sa pasko unta makat-on kita pagsugod sa ginagmay man lang diha sa atong inadlaw adlaw nga kalihokan ug batasan diha sa paghatag ug tinuod nga katumanan sa prinsipsyo sa social justice diha sa atong mga balaod. Ug sa ingon matag usa kanato dunay atong kaugalingon nga ikatampo ug ikapaambit diha sa pag-atiman ug pagmahal sa buhing

nawong ni Kristo diha sa atong isig kaingon labing na niadtong labing nag-antos sa kalisod ug pagpihig.

Maayong Pasko ug malamboong bag-ong tuig alang sa tanan.

Legal Information

Pangutana: Gitugotan ba sa balaod ang pagpaxero sa usa ka artikulo nga napatik sa usa ka basahon sama sa bisaya nga dili mananghid sa tagsulat?( Pangutana kini ni Mr. Seth Salcedo sa Iligan kinsa nagtumong sa pagpaxerox sa pipila ka serye ning atong lindog ug uban pang mga artikulo ning bisaya aron ipabasa sa mga estudyante ug matudloan ug madasig sila pagmahal sa pinulongang binisaya sa usa ka public library)

Tubag: Dili. Ang pagkopya sa usa ka articulo tungod lang sa pagtudlo o sa pagpanukiduki gitugotan sa balaod isip usa sa mga limitasyon sa copyright sa tag-iya sa usa ka sinulat o minugna.(section 212-3 sa Republic Act 8293 nga naila isip Intellectual Property Code of the Philippines.)

Sunday, December 21, 2008

GIKINAHANGLAN BA ANG TESTIGOS SA BARANGAY?

Gikinahanglan ba sa nagsumbong nga biktima ang testigo o mga testigo nga modason sa iyang reklamo aron mapamatud-an ang iyang reklamo sa barangay o sa hukmanan? Madawat ba ang sumbong kun walay testigo nga modason sa testimonio sa biktima. Usa kini sa mga pangutana dala sa sulat sa usa ka magbabasa nga atong nadawat niadtong miaging semana. Ang maong sulat nagkanayon:

Dear Atty. Ver Quimco:

Ang akong anak biktima sa usa ka krimen. Niadtong miaging bulan atol gayod sa bisperas dinhi sa among dapit gihanaan siyag pasakit sa usa ka grupo. Midagan siya ug gigukod pa gayod ug gipabuthan sa usa kanila nga may dalang pusil . Maayo na lang gani nga wala siya maigo. Nailhan niya ang tanan kanila. Wala mi maglangan amo dayong gireklamo sa barangay.
Sa husay sa barangay dunay pipila sa mga suspetsado ang nangayo ug pasayloa ug kini mapasayloong gidawat sa akong anak. Apan ang ilang pangulo wala gyod moangkon ni mangayo ug pasaylo. Gani maisogon pa kaayo kining mihagit nga atubangon ang kaso bisan asa. Wala pa matapos ang husay sa barangay ug gitakda ang laing pag-atubangay kay naningkamot pa man gyod ang lupon nga maareglo kami. Apan ila kaming giingnan nga mag-andam na lang ug testigos.
Maong among gihangyo kadtong among mga silingan nga nakakita sa hitabo nga manestigos apan midumili sila kay maikog ug nahadlok ilabi na nga purok president ang usa s mga sinumbong. Wala gyoy bisan usa nga testigos nga andam mamahayag kun unsay nahitabo aron palig-onon ang sumbong sa akong anak.
Unsa may mahitabo ning maong kaso Atty. Ver? Madismiss ba kini sa barangay nga wala man mi testigo. Ang akong anak nakaila man ug mismo bugtong saksi nga mobarog sa gihimong krimen batok kaniya dili na ba diay siya mahimong makapadayon kun wala testigo nga modason sa iyang sumbong.
Palihug tubaga ug tin-awa kining akong mga pangutana ning imong lindog sa bisaya.
Salamat ug maayong pasko.

Matinahuron:
Nelly.

Salamat kaayo nelly sa imong pagsalig. Una sa tana gusto kung tin-awon ang iyang pangutana kalambigit sa kahimtang sa kaso sa imong anak sa lupon sa inyong barangay. Dili kini madismiss kun wala siyay mapresenta nga testigo sa husay sa lupon. Gani dili angay nga magdala ug testigo ug wala tugoti ang lupon sa barangay nga maminaw sa mga testigo o modawat ug mga ebidensya. Ang inusab nga mga lagda sa Barangay Justice Law kun Presidential Decree 1508 naghatag ug gahom sa Kapitan o sa pangkat sa lupon sa pagtabang sa mga nagkabanging partido sa kaso nga ilang gihusay isip mga tigpataliwala o mediators. Sa maong kahimtang dili sila sama sa huwes nga maminaw sa mga testigo o modawat ug mga ebidensya aron mohukom base sa ebidensya.
Sa husay sa barangay dili gyod angay nga pasultihon ang mga testigo. Kay ang paghimo sa ingon makapasamot lang sa kasamok. Ang mga partido lang ang pasultihon ug tabangan nga magkauliay ug kun dili gyod sila magkasinabtanay walay laing mahimo ang lupon ug dili kini makahimo ug desisyon sa kaso. Sama nga wala usay gahom ang barangay sa pagdismiss sa kaso kun walay testigo ang nagsumbong. Kun mapakyas ang paningkamot aron maareglo ang himoon sa barangay lupon mao ang pag isyu sa Certication to File Action aron tugotan na ang nagsumbong nga mopasaka sa sumbong didto sa hukmanan.
Sa pangutana kun gikinahanglan ba gayod ang testigo nga modason sa reklamo sa nagsumbong kini matubag kun unsa kalig-on ang panestigos sa nagsumbong mismo. Sa ato man gong sistema sa husay sa mga kasong kriminal, ang nagsumbong giila nga mao ang nag-una nga testigo. Gitawag siyag complaining witness. Ang tinuod man god nga nasad-an sa krimen mao man ang gobyerno una sa tanan nga mao ang nagdumala sa balaod, ug ang biktima giila lang nga testigo ug iyang interes naa diha sa danyos ug kadaot nga iyang nahiagoman tungod sa krimen. Sa laktod nga pagkasulti ang biktima mismo giila nga testigo sa kasong kriminal ug kun sa husay siya makapanestigos ug tuhoan sa hukmanan ang iyang pamahayag ug kini makapamatuod na sa gipasangil nga krimen diin siya ang biktima, dili na kinahanglan ang uban pang mga testigo .
“Evidence is weighed, not numbered”. Dili gibase sa gidaghanon kundili sa gibug-aton sa evidensya ang pagmatuod sa kaso. Usa kini sa mga batakang prinsipyo sa balaod sa ebidensya ug tungod niini gawas kun gimando sa balaod ang panginahanglan sa gidaghanon sa testigo sama pananglit sa krimen sa treason diin ang Revised Penal Code nagbuot sa gitawag nga two witness rule, ang bugtong pamahayag sa nagsumbong nga biktima kun kini nagsaksi ug naghulagway sa tibuok kamatouran sa krimen ug katuhoan sa hukmanan, igo na nga makapadaug sa kaso. Ug walay gahom ang mga imbestigador o hukmanan sa dili pagdawat sa sumbong tungod lang ka yang nagsumbong lang ug walay laing testigo nga modason kaniya.
Hinuon sa kagamay ning maong kaso maayong bukas gayod ang anak ni Nelly sa mga sugyot ug kahigayonan sa pag areglohay diha sa barangay. Dili sayon ug dali ang buruka sa hukmanan karon ug ang kalangan, gasto ug kahasol nga masinati sa langan, ug kuti kaayong buruka dili gayod kabugtian sa bisan unsa maong angay lang gyod nga likayan kun mahimo lang.Apan sa panahon nga mahurot ug mapakyas ang maong mga paningkamot, iya gayod sa anak ni Nelly ang katungod sa pagdangop sa hukmanan aron didto pangitaon ang hustisya sa nahitabo nga salaod batok kaniya.

Legal Information

Pangutana: May gahom ba ang gobyerno sa barangay sa paghatag ug autoridad nga modala ug pusil ang CVO niini?

Tubag: Wala. Bisan tuod ang Republic Act 7160 nagtugot sa mga Punong Barangay o Barangay Captain nga magdalag armas diha sa ilang mga teritoryo, wala gyod kini magtugot ni ang bisan unsa balaod wala gyod magtugot o maghatag ug autoridad sa kagamhanan sa barangay o sa kapitan nga mohatag ug autoridad sa CVO niini aron modalag armas. Ang gahom sa pagtugot nga mahupot ug magdala ug armas iya lang sa PNP, ug wala kini diha sa Barangay.

Saturday, December 6, 2008

SUSTENTO ALANG SA GINIKANAN

May katungod ba ang mga ginikanan nga sustentohan sa ilang mga anak

ilabi na sa panahon sa ilang katigulangon? Kun naa kining maong katungod.

Unsa man ka dako ang angay dawaton nga sustento sa gikinanan.?

Mao kini ang mga pangutana sa sulat sa atong magbabasa , usa ka senior

citizen nga nagpuyo sa Tabina, Zamboanga, del Sur. Sa iyang sulat nga atong

nadawat niadtong miaging semana, ang mao natong magbabasa nagkanayon:

Dear Atty. Ver Quimco:

Maayong adlaw. Misulat ko kanimo sa pamasin nga dinhi sa imong lindog Makita ko ang katin-awan ug tubag ning mga pangutana ug suliran sa akong kinabuhi. 85 anyos na ang akong edad ug karon nag-inusara sa akong kinabuhi. Dagko na ang akong mga anak ug maayo kaayog mga kahimtang sa kinabuhi. Nakatapos sila sa ilang mga kurso ug nakatrabaho tungod sa among paningkamot sa akong namatay nang asawa nga ilang inahan. Malipayon kaahyo ko Atty, sa akong pagkaamahan tungod sa ilang kalamposan.

Apan samtang nag-inusara ko pagpuyo wala na pod koy klarong kinitaan. Wala na koy trabaho. Wala pod koy pension ug nagsalig lang sa kun unsay ihatag sa akong mga anak.Usahay medyo dako apan usahay gamay ra pod kaayo, ug usahay wala gyod. Wala gyoy tino nga kantidad nga ilang gihatag kanako Atty. Ver.

Ug lisod kini alang kanako kay dako na baya kaayo ang panginahanglan sa akong panginabuhi. Dili lang sa pagkaon, kundili sa tambal usab. Ug lain pa ang akong kinaiya duolonon kaayo ug mga paghangyo sa panabang. Maong makakuwarta man tuod kog gamay lagmit mahurot lang gihapon kini nakog panghatag sa mga silingan nako nga mohangyo kay nagkinahanglan.

` Gusto kung mangayo ug fixed nga binulang sustento sa akong mga anak Atty. Apan wala ko masayod kun unsa sa tanan duna ba ko ning maong katungod. Mga anak ra man god ang kasarangan magpasustento. Apan nining kahimtang daw mibalik man ko pagkabata kay tiguwang na man kaayo ko ug wala nay trabaho ug kinitaan.

May katungod ba ko nga mangayo ug fixed nga binulan nga sustento sa akong mga anak. Kun duna man,unsa man ka dako ang kantidad nga angay nakong dawaton isip sustento.

Salamat na lang daan sa imong pagatiman ning sulat.

Matinahuron;

Manoy Domie

Salamat kaayo noy domie sa imong pagsalig. Base sa atong

konstitusyon,ang pag-atiman sa atong mga katigulangan usa sa mga nag-unang

kaakohan sa nasod ug sa banay. Gawas niini ang Family Code of the Philippines

nagpahamtang usab ug obligasyon sa pagsustento dili lamang ngadto sa mga

ginikanan alang sa ilang mga anak, kundili ngadto usab sa mga anak ngadto sa

ilang mga ginikanan kun moabot ang panahon nga kini kinahanglanon.

Tungod niini katungod nimo nga mangayo ug sustento ug

tulubagon sa imong mga anak ang paghatag niini ngadto sa ilang mga

ginikanan sa panahon nga kinahanglanon kini.Ang gidak-on sa kantidad sa

binulang sustento magdepende sa gidak-on sa kinitaan sa nagsustento, sa

panginahanglan sa sustentohan. Ang maong panginahanglan magdepende diha

sa kantidad nga gikinahanglan alang sa iyang panginahanglan sa kinabuhi sama

sa pagkaon, pamiste, kapasilongan, ingon man sa medisina depende usab sa

kahimtang sa katilingban o social standing sa ilang banay.

Sa imong kahimtang mahimo mong pangayoon isip katungod gikan sa

imong mga anak ang binulan nga sustento depende kini sa imong

panginahanglan. Pangihanglan lang ug wala na mahilakip niini ang galastohan sa

imong mga katilingbanong tulubagon sama sa paghatag ug hinabang sa mga

nanginahanglan.

Palaran ka kayo nong Domie. Dili tanan ang miabot sa imong pangedaron

nga baskog pa. Ug sa kamubo sa kinabuhi dili usab tanan ang duna pay

kahigayonan nga buhi pa sa panahon nga duna nay lahi ug

malamposong kinabuhi ang banay sa mga anak. Sayod kung kining maong

kahimtang angay gyod ikahimuot ug ikapasigarbo sa usab ka tawo kun iyang

maabot ug masinati. Ug nasayod kun nga dili gayod magmakuli ang imong mga

anak sa pag-atiman sa imong mga panginahanglan.

Hinuon mas maayong una sa tanan sa pamaagi nga ilang nasinati nganha

kanimo daygan nimo sila ning imong suliran ug hangyoon nga mahatag nganha

kanimo ang tukma ug binulan nga sustento sa imong panginahanglan sa inabuhi.

Alang kanako dili kini lisod himoon sa usa ka amahan nga sama kanimo

nga nakahimo na sa labing dakong kalamposan diha sa pagpundar sa maayong

kinabuhi sa imong mga anak.

Legal Information

Pangutana: Makasuhan ba ang Presidente sa atong nasod sa panahon nga makahimo siyag dagkong krimen panahon sa iyang termino?

Tubag: Dili. Bisan tuod walay tin-awng lagda sa atong mga balaod sa nasod,

wala gayod tugoti ang bisan unsang kaso batok sa Presidente sibil man o

criminal kun wala pa matapos ang iyang termino. Bisan unsa pa ka dako sa

krimen nga iyang nahimo dili gayod siya madutlan ug kaso hangtod nga mawala

siya sa puwesto. Base kini sa konsepto sa balaod nga Presidential immunity from

suit tungod kay isip pamuno sa atong nasod, siya man ang representasyon sa

kinatas-ang gahom sa estado.. Ang bugtong kaso nga mahimong ipasaka batok

sa Presidente mao lang ang impeachment nga base sa kasinatian dili usab

epektibo nga pamaagi kay politika ug daghanay man sa boto ug dili ebidensya

ang tamdanan sa kongreso nga mohusay niini

PAGPATUMAN SA MAGNA CARTA FOR ELECTRICITY CONSUMERS (Ikaduha ug kataposang parte)

Dili lang ang higpit kaayong mga tamdanan nga nanalipod sa mga konsumante batok sa dili makiangayong pagpamutol ang tin-aw nga gihatag karon sa balaod. Daghan pa kaayong mga katungod nga gideklarar ang Magna Carta for Electricity consumers alang sa mga konsumante. Gimandoan pa gani ang mga kompaniya ug kooperatiba sa electrisidad nga mohatag ug igong kasayoran ug saysay ngadto sa tanang konsumatan diha ilang balayranan ug sa mga sukaranan niini. Mga katungod nga kun tahoron ug respetohan lang unta mabulahan gyod ang kinabag-ang konsumante ug mahimong mas epektibo pa ang serbisyo sa mga kompaniya sa koryente.
Apan subo kaayo nga ang maong mga lagda hangtod pagkakaron wala gyod tumana sa daghang mga kompaniya ug kooperatiba sa koryente sa nagkalainlaing mga dapit sa atong nasod. Ug inay tumanon nagpadayon ug mas midaghan na man noono kaayo ang mga reklamo ug hitabo sa mga tinonto nga pagpamutol. Dungan niini padayong gihikaw ngaJustify Fulldto sa mga konsumante ang kasayoran sa mga kalihokan ug kalamboan ilabi na diha sa balayronon ug ang mga sukaranan niini. Maong kinabag-an usab sa mga konsumante pagkakaron naa naglutaw sa kalibog ug pagkawalay alamag sa mga panghitabo ug sukaranan sa ilang balayronon ug sa mga punto sa padumala sa mga pamaagi sa pagpabayad kanila. Sama nga hangtod pagkakaron kinabag-an sa mga konsumante wala gani masayod unsa gyod ang ilang mga katungod. Kining maong kahimtang naghatag ug dako kaayong kasayon sa pagpahimulos, paglingla, ug pag-abuso kanila. Kinsa may managana sa pagtunob sa katungod sa usa ka tawo nga wala gani masayod sa mao niyang katungod.
Apan bisan pa kun naa ang maong kasayoran ug kahimatngon sa maong mga katungod kadudahan gihapon kun igo na ba ang kasayoran niini nga mosumpo ning maong mga daotang buhat. Kini sa hinungdan nga katungod ra man pod ang gideklarar sa Magna Carta for Electricity Consumers, ug wala man gani maghisgot ug unsang matang sa silot ang ipahamtang kun mamatud-an ang kalapasan niini. Ni usa ka lagda nga naghisgot ug multa o unsa bang silot patagam sa nakalapas nga kooperatiba ug kompaniya sa koryente dili gayod makita sa maong regulasyon. Ug kini igo lang nag-ingon nga ang mga reklamo batok sa kompaniya ug kooperatiba sa koryente pagaimbestigahon sa Energy Regulatory Commission. Wala na gayod kini maghisgot pa ug unsay silot sa mga tagsala.
Sa maong kahimtang nagpabilin nga haw-ang gihapon kaayo ang mga katungod sa mga konsumante sa koryente. Tin-aw na man unta ang Magna Carta for Electricity Consumers nga naghatag niini, apan sa panahon nga supakon kini walay tulubagon nga kriminal ang tagsala nga kompaniya sa koryente. Kay wala may lagda sa balaod nga nagpahamtang ug silot niini. Kun modangop siya sa hukmanan modangop na pod siya pagbalik sa haguka kaayo nga mga lagda sa atong kodego sibil pinaagi sa langan, gasto ug hasol kaayong civil case.
Dinhi makita ang dako kaayong panginahanglan sa paghimo ug dugang balaod aron mahatagan ug ngipon ang Magna Carta for Electricity Consumers. Ug kini buluhaton sa kongreso ug sa local nga mga balay balaoranan. Ug makapahimuot nga ning maong bahin ang local nga kagamhanan sa Iligan nakapasa na ug usa ka ordinansa nga nagpahamtang ug silot pagkabilanggo ug multa ngadto sa kompaniya sa koryente nga makalapas sa mga lagda sa Fairness to electricity consumers ordinance of 2005. Usa ka tuig nga pagkabilanggo ug 5 mil pesos nga multa ang ipahamtang ngadto sa tanang mga opisyal ug tigdumala sa kompaniya sa koryente, ug sa ilang mga ahente, empleado, o mga sinugo nga makahimo ug kalapasan sa mga Magna Carta of Electricity Consumers.
Ang pagpataka lang ug pamutol nga dili mohatag ug pahibalo ug kahigayonan sa konsumante nga makabayad base sa mga tamdanan sa maong regulasyon nga ato nang nahisgotan sa unang parte niadtong miaging gula. Ang kapakyasan sa paghatag ug pahibalo ug inpormasyon sa mga konsumante sa tukmang kahimtang, gidak-on ug kausaban sa ilang balayronon, ug uban pang mga kalapasan kun gihimo kini sa usa ka kompaniya sa koryente dinhi sa Iligan giila na nga usa ka kriminal nga buhat. Ang himoon sa biktima mao lang ang pagpirma ug usa ka affidavit uban sa iyang mga testigos ug ipasaka kini sa buhatan sa fiscal aron human sa imbestigasyon kun makita nga dunay igong pruyba o probable cause iduso kini sa hukmanan aron didto taralon ang tagsala nga opisyal, tigdumala o empleado sa kompaniya sa koryente. Pagkakaron pinaagi sa pag-abag sa Call for Justice, napasaka na sa fiskalia dinhi ang usa ka kasong kriminal batok sa Presidente sa Iligan Light and Power Corporation nga si Mr. Ralp Casino, ang kontraktor niini nga si Joseph Romano, ingon man kang Atty. Joey Fabrigar ang Administration Manager sa maong kompaniya sa koryente. Gipaabot nga daghan pang mga biktima ang mosunod pagpasakag sumbong tungod kay hilabihan na man ka daghan sa mga reklamo sa kalapasan sa Iligan Light and Power Corporation kun ILPI.
Hinuon, tungod kay ang usa ka ordinansa sama sa Fairness to Electricity Consumer’s Ordinance usa man ka local nga balaod sa Iligan, ang epekto ug ngipon niini nia ra usab taman sa teritoryo ning maong siyudad. Kun himoon ang maong kalapasan sa laing dapit, dili gayod magamit ang silot sa maong ordinansa. Mao man gani nga ang nagpasiugda niini nga si Konsehal Moises Dalisay sa usa ka higayon nga ato siyang gikahinabi nangandoy nga duna untay kongresman ug senador nga makapasaka ug nasodnong balaod aron mahatagan ug epekto kining maong ordinansa ug masilotan ang mga kalapasan sa Magna Carta for Electricity Consumers sa tanan gayong dapit sa atong nasod. Dili kini dali himoon kay nasayod kita sa pamaagi ug proseso sa pagpanday ug balaod. Apan tingali, mentras tanto mahimong molihok ang ubang mga Sanggunian sa ubang mga lalawigan, siyudad, ug lungsod aron pinaagi sa ilang kaugalingong ordinansa sagopon ug sundogon kining maong ordinansa sa Iligan ug mahimo nang kasong kriminal ang mga kalapasan sa mga katungod sa mga konsumante sa koryente sa ilang mga dapit.
Supak sa balaod. Pagyatak sa katungod natong mga konsumante ang mga kalapasan sa Magna Carta for Electricity Consumers. Apan hangtod nga naay local ordinansa sama dinhi sa Iligan o balaod sa kongreso nga magpahamtang ug silot niini, magpabilin kini nga dayan dayan ug dili gayod respetohan ug tumanon sa mga kompaniya ug kooperatiba sa koryente.

Legal Information
Pangutana: Unsay sukaranan sa gahom sa usa ka local nga kagamahanan sa lalawian, siyudad, lungsod o barangay sa paghimo ug ordinansa aron pahamtangag silot ang usa ka kalapasan sa balaod o daotang buhat?
Tubag: Base sa mga lagda sa Section 61 sa Republic Act 7160 kun Local Government Code of 1991, ang mga local nga kagamhanan sa mga lalawigan, siyudad, lungsod ug barangay gihatagan ug gahom sama sa gahom sa kongreso aron panalipdan, alagaran, ug ipalambo ang kaayohan, kaluwasan, panglawas, o interes sa kinabag-ang katawhan pinaagi sa paghimo ug mga ordinansa nga mohimog latid o silot sa mga buhat nga gidid-an niining buhaton abay sa maong tumong. Mao kini ang lagda nga gitawag ug General Welfare Clause.Dinhi gihatag sa kongreso ang gahom sa paghimog balaod aron kapanalipdan ang kinabag-an sa katawhan nga gitawag ug police power.