BALAOD UG KAMATOURAN

Ni:
Atty. Ver Quimco

GITUDLO BA ANG KATARONG SA MGA TULUNGHAAN SA BALAOD

Ang labing ulahing kasinatian sa eskandalo sa mga hurado sa Court of Appeals mipukaw na usab sa dugay na kaayong isyu sa kaligdong ug katarong sa atong mga tigdumala sa hustisya. Daghan nang panghitabo kanhi sa nabulgar nga mga tinonto sa mga huwes ug hurado, apan kini tingali ang unang higayon nga ang ingon ka daghan nga mga hurado sa ikaduhang labing taas nga hukmanan natay-og sa ingon kadako nga eskadalo. Ang maong isyu nakaepekto dili lamang ni Associate Justice Conrado Vasquez ug Jose Sabio, kundili mismo sa tibuok hukmanan, ug tibuok sistema sa hustisya sa atong nasod.
Daghang mga sugyot, ug panghunahuna sa hinungdan kun nganong naingon niini ang atong hudikatora. Dunay miingon nga ang suliran naa diha sa sistema sa pagpili sa mga huwes sa hukmanan. Hilabihan ra kuno ka kusog ang politika diha sa pamaagi sa pagtudlo ug usa ka huwes. Bisan ang Judicial and Bar Council nga gituyo pagtukod sa atong konstitusyon aron mohashas sa mga aplikante nasudlan na gani sa politika. Maong ang usa ka abogado nga gusto maghuwes bisan unsa pa ka taas ang iyang kalipikasyon ug kasinatian dili gayod matudlo pagkahuwes kundili paluyohan ug politiko nga maoy mobaker kaniya aron matudlo siya sa Presidente. Sa maong kahimtang ang lagmit nga matudlo sa mga hukmanan dili kadtong dunay labing taas nga katakos ug baroganan, kundili kadtong nagpaitoyitoy sa mga politiko . Ug dayag na lang nga dili gayod mapaabot nga dunay mahitabong tinuod nga reporma ning maong kahimtang. Duna usay mga sugyot nga mas maayong ihatag na lang sa Korte Suprema ang gahom sa pagtudlo sa mga huwes sa ubos nga hukmanan. Apan pa kaayo kining trabahoon kay nanginahanglan pa man kining kausaban mismo sa atong konstitusyon. Gihisgotan usab ang sistema sa disiplina diin giingon nga dako kaayog pagkulang ang Korte Suprema sa pagdisiplina sa mga huwes sa ubos nga hukmanan, kay sa kadaghan na sa mga gipapahawa ug gisuspenso niini nagpadayon pa man gihapon ang panguwarta ug binuang sa daghang huwes. Dili kuno ing-ana ka sayon ug dali ang pagreklamo batok sa usa ka huwes nga hilabihan nga dako kaayog gahom nga gihuptan ug mahimong gamiton ngadto sa mga mireklamo batok kaniya.

Apan bisan unsa pa man niining maong mga sugyot klaro nga kini magdala lang ug kausaban diha lamang sa sistema sa pagtudlo ug huwes ug dili diha sa pagreporma sa kinaiya sa mga huwes aron mahimo gyod silang tinuod nga mga tigdumala sa hustisya. Ug bisan makapila usba ang sistema, kun ang atong mga abogado wala gyoy igong ug kaligdong, bisan kinsa pa man ang matudlo pag-abot sa panahon dali ra gihapon kaayo siyang matental pag-abot sa panahon moabot na ang pagsulay sa iyang trabaho.

Asa man gyod diay magagikan kini nga suliran. Klaro nga huyang ang atong mga sistema, apan dili kaha nga ang tinuod nga hilisgotan dinhi dili ang sistema sa pagtudlo sa usa ka huwes kundili mismo kun giunsa pag-umol kinaiya ug batasan sa atong mga abogado ug huwes ?

Usa nako ka kaubang magtutudlo sa Mindanao State University College of Law nakighinabi kanako ning maong isyu ug miingon nga daw dunay dakong pagkulang mismo ang mga tulunghaan sa balaod sa paghatag ug igong leksyon ug tamdanan sa katarong sa mga estudyante niini. Bisan ang Supreme Court tipik ning maong suliran, kay klaro kaayo nga gamay ra kaayong tipik sa curriculum sa College of Law ang Legal ethics. Gamay ra kaayong panahon ang gigahin alang ning maong subject nga mao untay kahigayonan nga mapalig-on gayod ang tinuod nga kahimatngon sa katilingbanong responsibilidad sa propesyon sa balaod, ug sa panginahanglan nga magtinarong gayod diha sa trabaho.Ug sa kagamay ning maong panahon ug units sa curriculum wala pa gayod kini ibutang sa kasingkasing sa mga estudyante. Daghan sa mga tinun-an sa balaod nga magtuon lang ning maong subject dili tungod kay aron sila makat-on sa pagtinarong diha sa hustisya , kundili aron lang makapasar ug mahimong abogado.

Ako mismo isip law professor nakailanggat usab ning maong suliran. Sa kalalom sa mga pagtulun-an sa balaod nga among gibatbat sa among mga tinun-an nagpabilin balaod ug letra lang niini ang mahisgotan . Sa kolehiyo sa balaod gitudlo ang mga law subjects ngadto sa mga tinun-an diha mismo sa mga letra ug kahulogan sa maong mga balaod ug dili ang paglambigit niini ngadto sa tinuod nga tumong sa paghatag ug hustisya. Kining maong pagtulon-an tua gisalig na lang sa gamay kaayong panahon sa pagtudlo sa legal ethics sa law curriculum. Ug lagmit ang sangpotanan, sa pagraduar sa usa ka tinun-an sa balaod puno kaayo ang iyang utok sa kahibalo sa balaod ug nagkulang ang mga mithi sa katarong diha kaniya. Sama rag gihatag siyag pamatay nga hinagiban ug wala tudloi sa tukmang responsibilidad sa pagamit niini sa matarong nga paagi.
Ug kini mao ang hulagway sa mga daghan kaayong mga abogado ug huwes sa atong nasod pagkakaron. Kun duna may daghang tarong kanila, ug migamit gayod sa ilang propesyon sa ligdong nga paagi, kini dili kaayo tungod kay gitudloan sila niini sa tulunghaan sa balaod kundili tungod kay sila mismo tarong ug naumo manl sa ilang pagdako sa pagtulon-an sa katarong sa mga tinubdan una ug gawas sa kolehiyo sa balaod.

Kita nagtuo nga hilabihan na gayod kadako ang suliran karon sa kadaotan sa pagdumala sa hustisya sa atong nasod ug kini nanginahanglan ug usa ka tininuod nga lihok sa tanang mga nahilambigit nga opisyal ug natong katawhan . Kinahanglang sugdan ang tininuod nga reporma sa atong hustisya ug angay lang nga himoon ang mga pamaagi ug sistema nga makatabang nga mapugngan ang paglamay ning maong suliran. Apan dili lang kini angay matapos sa hilisgotan sa sistema. Kun gusto natong mausab ang dagway sa atong mga hukmanan, kinahanglang atubangon nato ang kamatouran usa kini ka suliran nga nagsalag mismo sa pagkatawo natong mga Pilipino. Gani ang kahugaw sa hudikatora nato karon sangpotanan lang sa mas hugaw pa natong kagamhanan ug katilingban, ug sa kahugaw sa tagsa-tagsa nato ka mga kasingkasing.
Angay lang nga tinud-on ang pagpurga sa atong mga hukmanan aron mawala kining mga daotan natong mga maghuhukom. Mahimo kini kun seryoso ug lig-on gayod ang atong Korte Suprema diha sa pagpursiger sa disiplina sa ubos nga mga hukmanan. Angay lang usab nga sugdan ang mga reporma sa sistema sa atong hustisya ilabi na diha sa pagpili sa mga matudlo nga huwes sa atong mga hukmanan.

Apan labaw pa niining tanan kinahanglan nga tan-awon sa Supreme Court , ug sa mga nahilambigit nga mga tulunghaan sa balaod ang panginahanglan sa pagpalalom pa sa pagtulon-an sa katarong ug kaligdong ngadto sa mga tinun-an sa balaod. Kay kun magpadayon nga ingon lang niini kataphaw ang pagtudlo sa legal ethics diha sa mga tulunghaan sa balaod, wala gayoy tinuod nga katarong nga mapaabot sa hudikatora. Mapapahawa man ang mga daotang huwes, mausab man ang paagi sa pagpasulod kanila, pulihan lang gihapon sila sa mga bag-ong tinudlo kang kansang kinaiya, prinsipyo ug batasan giumol dili diha sa tinuod nga katarong ug kaligdong sa pro, kundili sa kaalam, sa balaod nga gidasig lang sa materyalismo ug personal nga interes.

Legal Information

Pangutana: Insakto ba sa usa ka Kapitan sa Barangay nga mo-isyu ug Certification to File Action ngadto sa nagsumbong sa panahon nga mapakyas ang sinumbong sa pagtuman sa amicable settlement nga ilang gipirmahan sa barangay?

Tubag: Dili. Dako kining sayop ug pagsupak sa Barangay Justice Law. Sa panahon nga makapirma na ang mga partido ug amicable settlement sa Lupon sa Barangay ang kaso ilhon nang natapos diha sa ilang ang-ang ug ang gipirmahan nga amicable settlement mao na ang desisyon. Ug sa panahon nga mapakyas ug modumili ang obligadong partido sa pagtuman sa iyang gipirmahan, ang himoon sa Kapitan mao ang pagpugos sa sinumbong nga motuman o mobayad pinaagi sa usa ka notice of execution nga iyang ipakanaug nga maoy gamiton aron pugson ang obligadong partido sa pagtuman sa gipirmahang kasabotan.

MASALIGAN PA BA ANG MGA HUKMANAN?

Kusog kaayong natay-og niadtong miaging semana ang kaligdong sa atong mga hukmanan. Kini nahitabo sa dihang gibalita ang desisyon sa Korte Suprema nga nag-imbestigar sa eskandalo sa paghusay sa mga hurado sa Court Appeals sa kaso sa GSIS batok sa MERALCO...Nakitang sad-an ang lima ka justices, lakip na ang pamunong huwes sa Court of Appeals nga si Presiding Justice Conrado Vasquez, bisan pa ang nagbolabog sa maong anomalia nga si Justice Jose Sabio, suspendido ug duha ka bulan, naunay sa kaugalingong tari sa iyang pag-angkon nga gitawagan siya sa iyang igsoon nga si PCGG Chariman Camilo Sabio aron mopabor sa GSIS. Taktak sa puwesto sa Associate Justice Vicente Roxas , suspendido sa Sabio, gikastigog kasaba sila si Presiding Justice Conrado Vasquez, tungo sa iyang kapakyasan sa paghimog dali nga aksyon aron dili molamay ang maong eskandalo. Sama nga si Associate Justice Bienvinido Reyes, ug Associate Justice Myrna Vidal gikasab-an usab sa maong desisyon sa Korte Suprema sa ilang kapakyasan sa paghimo ug insaktong aksyon ug basta na lang pagpirma sa desisyon bisan wala gain mabasa ang mga argumento diha sa mga memorandum sa mga partido.
Kini ang unang higayon diin mismo diha sa ikaduhang labing taas nga hukmanan sa atong nasod miulbo ang usa ka anomalia nga naglambigit sa daghan nga mga hurado ug lakip ang Presiding Justice mismo.Kun mahinumdoman, nagsugod ang maong kontrobersya sa dihang migawas sa media sa Associate Justice Jose Sabio aron ireklamo ang hana nga pagpanuhol kuno ngadto kaniya ug 10 milyones pesos sa usa ka tawong sinugo sa Meralco nga si Francis de Borja. Ang maong pagbutyag mikuyanap sa uban pang mga isyu lakip na ang pagtawag ngadto kaniya sa iyang igsoon nga si PCGG Chairman Camilo Sabio aron hangyoon siyang dili pirmahan ang desisyon pabor sa Meralco.Didto sa imbestigasyon namatud-an nga ang unang hinungdan sa bikil sa maong mga hurado mao ang ilang pag-inilogay sa pagunit sa kaso sa GSIS ug Meralco.Didto napadayag ang mga kalapasan sa maong mga hurado dili lamang sa mga tamdanan sa husay sa Court of Appeals, kundili labaw pa sa tamdanan mismo sa kaligdong sa ilang trabaho nga mao ang Code of Judicial Conduct. Ug gani wala lamang magtuyok sa mga hurado ang isyu, kundili diha pa mismo sa gihimong maneubra sa mga partido aron makakuha ug pabor nga desisyon.
Samtang daghan ang midayeg sa Korte Suprema sa aksyon niini sa maong anomalia,dili ikalimod nga ang maong eskandalo misablig ug dugang lapok sa hugaw na kaayong dagway sa hustisya sa atong nasod.. Gani ang mga taho ug hulungihong sa pagpangsuborno ug huwes, ug pagpamaligya ug mga desisyon ug order dili na bag-o sa atong pandungog. Dili lamang sa Court of Appeals, bisan sa mga ubos nga mga hukmanan sa nagkalainlaing mga dapit sa atong nasod yano na kaayong madungog ang mga hungihong sa panguwarta sa pipila ka huwes, ug ang pagpanghatag ug suborno ngadto kanila gikan sa mga abogado o mga partido Ug taliwala niini gamay ra kaayo ang gireklamo, ug gikasohan nga mga huwes. Kinsa ba uroy magpatuga ug mangahas. Sa kadako sa gahom ug kalig-on sa koneksyon sa mga huwes walay yanong tawo nga makasayonsayon ug sumbong kanila. Bisan pa gani ang mga abogado mismo nga dunay personal nga kasayoran sa mga pagpangawkaw sa mga huwes nga ilang gikahinagbo igo na lang magbagotbot ug wala gyoy gihimo.Dili gyod tinuod sayon nga moreklamo batok sa usa ka huwes.Ako gani mismo pipila na ka tuig kanhi uban sa akong mga kaubang abogado sa usa ka korporasyon nga nabiktima sa abuso sa duha ka mga huwes dinhi sa Iligan City kanhi mipasaka gayod ug sumbong batok sa maong mga huwes. Apan wala gyod tagda sa Korte Suprema ang among sumbong bisan pa man gisukip na didto ang dili gayod matuis nga kasaypanan sa maong mga huwes.. Ang maong kasinatian amo na lang gidawat isip kinaiyanhong epekto ning komplikado kaayong trabaho sa hustisya.
Apan balik sa desisyon sa Korte Suprema batok sa mga justices nga nahilambigit sa anomalia sa Meralco case kita nagtuo nga dako pa gayod kaayo ang buluhaton aron mapabalik ang pagsalig sa katawhan sa atong mga hukmanan. Sa maong kontrobersya napadayag nga dili lamang ang mga huwes ang mabasol niining tanan. Bisan mismo ang mga partido, ang kagamhanan, ug ang publiko dunay dako nga gikatampong sala aron molamay kining maong korapsyon sa atong mga hukmanan. Kun atong hunahunaon nga bisan ang usa ka korporasyon sa gobyerno nga tin-aw kaayong gipaluyohan sa Malacanang mogamit sa halos tanang gahom sa gobyerno aron lang makuha unsay ilang gusting mahitabo sa kaso. Ang mga tawo nga may kaso, nga girepresentahon ning maong isyu sa MERALCo dako usab kaayong pahat sa pagbasol ning maong suliran.Sayon ra kaayon mosaway sa pagsuborno apan kun kaugalingon nang katungod ang nakataya daghang kanatong mga lungsoranon ang mahikalimot ug dili na mosalig sa balaod, ug ebidensya kundili mogamit gilayon ug kuwarta , koneksyon o relasyon aron maseguro ang usa ka pabor nga desisyon..
Ang kaso sa Meralco ug GSIS naghulagway lang sa dunot na kaayong kahimtang sa hustisya sa atong nasod karon. Hustisya diin kinabag-an sa atong katawhan halos nawad-an na ug pagsalig. Ug kini mao ang usa sa labing makahahadlok nga tilimad-on sa atong umaabot. Asa paingon ang atong nasod. Hangtod kanus-a magpabilin buhi ang atong demokrasya. Ginaingon nga ang atong mga hukmanan mao ang kataposan haligi sa demokrasya. Mapukan man ang pagsalig sa katawhan sa atong mga lider ug mga magbabalod, kun buhi ug ligdong lang ang atong mga hukmanan magpabiling magbarog ang atong nasod kay naa pa may kadangpan nga panalipod sa atong mga hukmanan.
Dalayegon ang askyon nga gihimo sa Korte Suprema sa pagdisiplina sa mga hurado sa Court of Appeals nga nahilambigit sa anomalia sa kaso sa GSIS ug MERALCO. Unta dinhi masugdan nga gayod ang tininuod nga pagpurga sa atong mga hukmanan aron himoon kining dapit sa kaligdong ug kaangayan ug dili sa panguwarta ug panaugdaug. Himoon unta kining pagtulon-an sa daghan pa kaayong huwes nga hangtod pagkakaron nagpahimulos sa ilang puwesto ug naadik na sa suborno. Ug labaw sa tanan, kini magtudlo unta sa atong katawhan ug kagamhanan sa paghimo ug matinud-anon nga baroganan ug mga lakang aron masalbaran ang himalatyong sistema sa hustisya sa atong nasod.

Legal Information

Pangutana: Asa ug unsaon pagpasaka ug sumbong batok sa usa ka huwes nga nakahimog kalapasan sa iyang trabaho;
Tubag; Ang pagsumbong sa mga kalapasan ug kasaypanan sa usa ka huwes mahimong ipasaka ngadto sa Korte Suprema pinaagi sa buhatan sa Court Administrator. Abay niini kun Makita nga dunay unod ang reklamo ipahigayon dayon ang usa ka imbestigasyon ug kun mamatud-an nga sad-an ang Supreme Court base sa gahom niini nga gihatag sa konstitusyon modisiplina sa sinumbong nga huwes, pinaagi sa pagtaktak sa puwesto, pagsuspenso, pagmulta o pagkasaba depende sa gibug-aton sa iyang kalapasan.

SI CONGRESMAN BELMONTE UG ANG PAGSALIG SA KATAWHAN SA LANAO NGADTO SA MILITAR

Niadtong miaging semana gipalanog ni Congresman Vicente Varf Belmonte sa unang distrito sa Lanao del Norte pinaagi sa usa ka privilege speech didto sa Congreso ang kasuko, kahiubos ug pagmahay sa mga katawhan sa Kauswagan ug Kolambogan, Lanao del Norte batok sa kapolisan ug military. Sa mao niyang privilege speech gibatbat ni Congressman Belmonte ang mga reklamo sa mga biktima ug naapektahan nga mga katawhan, ilabi na sa barangay Lapayan, lungsod sa Kauswagan, Lanao del Norte nga mao intawoy natusak sa kamangtas sa MILF. Walay gipili bata , mababaye, o matigulang gipamatay ang mga sibilyan ug bisan usa na lang ka litik sa tudlo gikan sa puwersa sa mga polis ug military wala gayoy misulay pagsanta sa mga terorista.
Mao usab kini ang nasinati didto sa Kolambogan, Lanao del Norte nga gihabas usab sa pagpangatake sa MILF. Giakopar ang munisipyo, ug nagkatibulaag ug panagan ang mga polis sa lungsod, ug walay gayoy laing puersa nga miresponde sa hitabo. Sa maong kahimtang mismo ang sakyanan sa militar nga gipangulohan ni anhing Col. Benitez nga intawon miagi lang kay moadto sa Cagayan de Oro wala gayod gani masayod sa panghitabo ug wala gyod mahatagi ug pasiunang kasayoran sa mga kauban nila nga nakabase sa Lanao del Norte sayon ra kaayong giambush sa MILF.
Sa lawom nga kabahion bisperas niadtong kaadlawon nga nangatake ang MILF sa panimalay ni Belmonte nagkatigom ang mga opisyales sa militar uban sa mga opisyal sa syudad kinsa mipasalig kaniya ug kang City Mayor Lawrence Cruz nga luwas ug walay kakuyaw sa pagpangatake sa MILF ang Lanao del Norte ug Iligan City. Kini bisan sa hapon niadtong adlaw gipaboto na ang duha ka bomba sa duha ka mga pension haus sa Iligan. Kini bisan halos duha na ka semana gikan sa maong hitabo nasigpatan na ang mga puwersa sa MILF nga nagpaumbaw sa bukirang bahin sa Lanao del Norte, ug Iligan City ug mikatap na ang mga taho ug txt nga moatake gayod sila. Niadtong tanan, ang polis ug military dinhi wala gayoy gihimo ug igo lang miingon walay kabalak-an. False alarm ang report nga moatake ang MILF.
Apan ang gikahadlokan, ug dugay rang nasayran sa halos tanang katawhan nga hulga sa pagpangatake sa MILF natinuod gayod sa kaadlawon niadtong Augusto 18, 2008. Halos 30 ka sibilyan lakip na ang mga bata, babaye, ug tigulang gipamatay. Gipangsunod ang kabalayan. Nahimong impyerno ang Lapayan sa Kauswagan, ug munisipyo sa Kolambogan diin ang panan-awon sa kamatayon, pagkagun-ob gitokaran sa makabungog nga boto sa mga dagkong kalibreng hinagiban taliwala sa hilak, siyagit, ug pakilouy sa mga inosenteng sibilyan. Walay bisan usa ka sundalo nga miabot aron panalipdan sila.
Sa mga pulong pa sa privilege speech ni Congressman Belmonte, ang mga inosenteng sibilyan niadtong panahona daw mga pagkaon nga gilawog sa mangtas nga mga leon .Nagkabuang si Belmonte ug panawag sa mga opisyales sa Militar gikan ni General Supnet ug uban pa aron mangayo sa proteksyon alang sa katawhan apan wala gayoy military nga miabot.
Tungod niini matod pa niya sa iyang privilege speech, nangahas ug nagpakaisog siya pag-armas sa iyang kaugalingon aron linawas nga moadto sa dapit ug mounong sa makaluloyng sibilyan. Alas 9 sa buntag nga miabot siya didto sa Lapayan,Kauswagan, Lanao del Norte, agi sa talan-awon sa nagkatibulaag ug nagdinaganay nga mga namakwet nga sibilyan.
Sa iyang pag-abot sa tulay sa Lapayan, maoy naabtan ni Belmonte ang kapin kun kulang 20 ka mga elemento sa Philippine Army nga nagtapok didto ilalom sa maong tulay. Iyang gipangutana ngano nga wala sila moasdang didto sa dapit nga nahitaboan aron panalipdan ang mga sibilyan ug atubangon ang mga MILF niadto mismong panahon sa ilang pagpangatake. Apan igo lang siya giingnan sa opisyal sa maong grupo. “Wala pa pong order sa taas”.
Didto matod pa ni Belmonte daw nasiak ang iyang kasingkasing sa kasuko ug kahiubos. Ug ang iyang gibati misamot pa sa dihang iyang nahinabi ang mga biktima ug mga tawo didto mismo sa Lapayan. Walay military, walay polis nga mitabang kanila. Tinuod sama ra nga sila gilawog sa mga leon. Walay polis, walay military., walay gobyerno nga nanalipod kanila.
Asa na man ang kagamhanan.? Asa na ang mga tawo nga atong gisuweldohan ug giarmasan aron manalipod kanato.? Unsay ilang gihimo. Isip mga tigpanalipod sa katawhan nga gimandoan mismo sa atong batakang balaod sa pagpanalipod sa estado ug sa katawhan gikinahanglan pa ba ang usa ka order gikan sa taas aron ilang tumanon ang mao nilang buluhaton. Asa na ang intelligence network sa kapolisan ug military. Halos duha na ka seman kanhi halos ang tanan nasayod na sa hulga sa MILF. Ang ilang puwersa nakita na sa bukirang bahin sa Lanao . Nganong walay gihimo ang military ug kapolisan sa pag-abog kanila. Ug ngano nga human niining mga hulga ug kasayoran nga nasayran sa tanan, sayon ra kaayong nakakanaug ang MILF ug miabot pa gayod sa didto sa Lapayan ug kauswagan nga wala gayod nila mababagi, masanta, o bisan masayran na lang aron ikapahibalo sa katawhan.
Kini ang tipik sa mga misteryo nga naglimin sa tragedya nga nanghitabo sa Lanao del Norte niadtong miaging semana nga gipadayag ni Congressman Varf Belmonte sa iyang pakigpulong sa congreso. Sa iyang privilege speech gipangayo ni Belmonte sa Kongreso nga himoon ang ka imbestgasyon sa maong hitabo aron makahatag ug katin-awan ang mga opisyal sa military ug PNP sa probinsiya ug rehiyon dinhi ngano nahimo nilang ang maong kapakyasan ug kapalpak sa ilang trabaho. Kadangag. O tinuyo nga pagpasagad.
Sa pagsulat ning maong lindog padayon ang operasyon sa military batok sa mga elemento sa MILF nga mihimo sa maong salaod. Bisan kuno ang Ramahdan dili makapugong kanila diha sa pagukod sa maong mga terorista. Daghan nang mga kampo sa MILF nga ilang nasuldo apan wala pay bisan usa sa mga lider nga sila sa Kumander Bravo ug Umbra Kato.
Nagpadayon ug wala pay katinoan kanus-a matapos kining laing miulbo nga kagubot dinhi sa Mindanao. Grabe na kadaghan sa kinabuhi nga nakalas, ug sa mga kabtangan, kahayopan ug panginabuhi nga nadaot. Apan dinhi sa Lanao del Norte ug Iligan City, dungan sa kadaot nga nahiagoman sa katawhan gikan sa kamangtas sa MILF daw natay-og ug hapit na usab malumpag sa ilang pagsalig sa ilang mga tigpanalipod nga mao ang military ug kapolisan.

Legal Information
Pangutana: Mahimo bang depensa didto sa hukmanan sa usa ka tawo nga masakpan nga nagdala ug walay lisensiya nga pusil ang kahimtang nga tinarong ang iyang tumong pagdala niini ug wala niya kini giabuso o gigamit sa krimen.
Tubag: Dili ang pagsupak sa balaod sa Illegal Possession of Firearms o kining inusab nga mga lagda sa Presidential Decree 1866, nahan-ay sa mga balaod nga gitawag ug mala prohibita. Wala na kinahanglana nga dunay malisya o daotang tumong aron ang tawo nga nagdala ug walay lisensya nga armas masilotan sa balaod. Igo na nga wala siya lisensiya o permiso paghupot sa maong armas ug nasupak niya ang balaod. Bisan unsa pa ka bayanihon ug matarong ang iyang tuyo sa paghupot niini dili gayod makasalbar kaniya didto sa hukmanan.

MGA MANANAUG UG BIKTIMA SA KAGUBOT SA MINDANAW ( Ikaduha ug kataposang Gula)

BALAOD UG KAMATOURAN
Ni;
Atty Ver Quimco

MGA MANANAUG UG BIKTIMA SA KAGUBOT SA MINDANAW
( Ikaduha ug kataposang Gula)

Sa pagsulat ning maong lindog miulbo na ang kagubot sa Mindanaw. Human sa pag-atake sa North Cotabato, mibuto ang duha ka bomba sa syudad sa Iligan niadtong imaging Domingo, ug sa alas 4:30 sa kaadlawon niadtong imaging lunes, August o 18, gisulong sa MILF ang mga lungsod sa Kolambogan ug Kauswagan sa Lalawigan sa Lanao del Norte. Gipamatay ang kapin sa 30 ka mga sibilyan lakip ang mga babaye ug mga bata. Giatake usab ang Probinsya sa Sarranggani u gang syudad sa Iligan padayong gihulga sa pagsulong sa maong rebeldeng grupo nga nakapalisang kaayo sa mga molupyo. MIbusikad usab ang bomba didto sa Zamboanga, samtang ang laing mga dapit sa Mindanaw giharian sa tumang kahadlok nga mao na poy isunod sa terorismo sa MILF.
Buntag niadtong imaging martes liwas gayod sa pagpangatake milatas ako sa highway sa Lanao del Norte, agi niadtong mga gipangatake nga mga lungsod lulan sa usa ka pick up padulong sa usa ka husay sa kaso didto sa Zamboanga City. Hulagway sa usa ka patayng lalawigan ang akong nakita. Kamingaw, kahilom, mga balay nga wala nay nagpuyo kay tua na nanglayas sa sikbit nga mga dakbayan ug lalawigan maseguro lang nga buhi sila. Pagkamakaluluoy sa Lanao del Norte. Bisan sa ako nang pag-abot sa Hall of Justice sa Zamboanga City, susamang kabalisa ang akong nakita sa mga empleado sa Hall of Justice didto. Kabalisa, kahadlok, kahingawa. Kini ang mihari sa pagbati sa halos sa tanang tawo sa Mindanaw. Daw mibalik na kadtong mangitngit nga panid sa kasaysayan sa Mindanao niadtong 1970 sa dayong pagdeklarar ni Presidente Marcos ug Martial law.
Ang labing pait nga kasinatian mao ang reklamo sa mga sibilyan dinhi sa Lanao sa matod pa kapakyasan sa military ug kapolisan sa paghatag ug hinanali ug igong panalipod kanila niadtong panahon sa pagpangatake sa MILF. Mga usa pa ka semana sa wala pa ang pagsulong nasayran nga ang pagpaumbaw sa puwersa sa MILF sa kabukiran bahin sa Lanao, gihangyo na ang military nga mohimog aksyon apan wala gayod nahitabo.
Hangtod nga miabot na lang ang dugoong kadlawon wala gayod mahatagig proteksyon ang mga sibilyan sa Lanao del Norte. Daw mga paon nga gilawog sa tango sa mga mangtas nga MILF ang mga sibilyan diri sa Lanao pinaagi sa Militar nga wala gayod makaabot niadtong panahon nga gikinahanglan unta sa mga sibilyan ang ilang proteksyon.
Ug kinsa may nakapahimulos ning maong kahimtang sa Mindanao. Dayag na lang nga ang mga tawo nga gusto nga mahitabo ang kagubot ning maong pulo mao ang magmadaugon. Ang mga MILF pagkakaron nahulagway na sa tibuok kalibotan isip usa ka lig-ong rebeldeng grupo nga nakigtigi sa kagamhanan alang sa katawhang moro. Gani ang mga pamahayag ug aksyon karon sa gobyerno daw nagpalapad kanunay sa ilang papel isip usa ka lig-ong kontra sa kagamhanan. Sa bisan unsang kahimtang sa panahon sa kagubot ang mga tawo nga nabuhi sa kagubot ug gubat sama sa MILF kanunay gyong makabentaha.
Sa laing bahin. Unsa man ang negatibong epekto niini sa kagamhanan, ang administrasyong Arroyo gituhoan makaani usab ug kaayohan ning maong kagubot. Kining maong kagubot pagkakaron gihimong hinungdan aron iduso pagbalik sa gobyerno ang kausaban sa konstitusyon o cha cha nga mohatag ug dalan sa pagdugang sa termino ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Gani daghan ang nahadlok pagkakaron nga kining maong mga panghitabo sa Mindanaw usa ka subli sa kasaysayan ning maong pulo niadtong 1970 nga maoy usa sa gihimong hinungdan ni Presidente Marcos sa pagdeklara ug martial law nga maoy yawe sa iyang padayong pagunit sa gahom sa malacanang.
Apan taliwala niining tanan, sa bisan unsang kahimtang ug sa bisan unsang sangpotanan ang makaluluoyng mga biktima ning kagubot karon sa Mindanaw mao mismo ang katawhan nga nanginabuhi ug nanimuyo lang intawon nga malinawon. Ning maong hulagway ning maong pulo, kinsa pa may magpapatigayon nga makasalig sa pagbuhi ug puhunan. Ning maong kahimtang wala nay katinoan ang kalamboan ning maong pulo.
Pagkaanugon sa lig-on na kaayong relasyon nga nagbugkos sa mga kristianos ug muslim, ingon man sa mga tribong lumad dinhi. Sa dugayng panahon kining gibugawal ug gipalig-on nila, sa usa lang ka pagpamilok nalumpag ug mibalik ang pagduda ug pagkawala sa pagsalig sa usag-usa. Dinhi lang sa Lanao daghan sa mga ligdong ug buotan kaayong mga muslim nga nanimuyong malinawon uban sa mga kristianos ang napugos usab pagbiya sa ilang pinuy-anan sa kahadlokan nga mapagan ug mapahimungtan sa kasuko sa mga biktimang kristianos. Bisan gani ang akong mga estudyante sa College of Law sa MSU IIT sa Iligan naghambin na ning maong kabalisa.
Ang kangitngit ug kahadlok padayong mitikyop sa isla sa mga saad. Ang mga Mindanawnon karon miatubang sa laing panid sa kasaysayan ning maong pulo. Sila nga napasagda sa kagamhanan sa dugayng panahon. Sila nga nag-antos sa tumang kalisod nga halos wala na gani ikapakaon sa ilang banay karon mosuong na sa mas pintas pa nga kasinatian. Ug kini mao ang hulga ug sugal sa ilang kinabuhi, sa kinabuhi sa ilang banay.
Kaming mga katawhan sa Mindanao mao ang una ug kataposang biktima ning maong transaksyon.
Gikinahanglan namo ang inyong mga pag-ampo.!

Legal Information
Pangutana: Angay ba nga pasakaan ug sumbong human rights violation ang MILF ngadto sa United Nations( Atong reaksyon sa gitaho nga plano sa Commission on Human rights nga mopasaka ug kaso ngadto sa United Nations tungod sa kuno human rights violations nga gihimo niini sa pagpamatay sa mga sibilyan sa Mindanao;
Tubag: Dili gayod angayan. Ang MILF usa ka rebeldeng grupo nga wala pa makaangkon ug international personality, ug tungod niini wala pay hurisdiksyon ang United Nations sa mga kalapasan niini . Kun determinado gayod ang gobyerno mahimong kasohan ang MILF sa pagsupak sa Anti Terrorism Act dinhi sa atong mga hukmanan sa nasod aron ang mga nahilambigit nga mga opisyal ug element niini mataral ug manubag sa mga krimen nga ilang nahimo.



( Ang mga pangutana ug sugyot ning maong lindog mahimong ipadala ngadto sa tagsulat. Atty. Ver Quimco. Center for Alternative Legal Forum and Justice. Rm 202 2nd Flr. Monsanto Blg, Celdran Road, Rosario heights, Tubod, Iligan City. Duawa ang among website. www.tawaghustisya.com).

MGA BIKTIMA UG MANANAUG NING KAGUBOT KARON SA MINDANAW

BALAOD UG KAMATOURAN

Ni:

Atty. Ver Quimco

MGA BIKTIMA UG MANANAUG NING KAGUBOT KARON SA MINDANAW

(Una sa duha ka gula)

Sa pagsulat ning maong lindog mao pa lang gyod nato pagkahuman ug pirma sa kasong kriminal nga gipasaka sa mga lider ug representante sa nagkalainlaing mga kapunungan ug grupo sa katawhan sa Mindanaw nga nakabase sa syudad sa Iligan batok kang Secretary Jesus Dureza, Ret. General Esperon ug uban pang mga membro sa GRP peace panel. Ang maong kaso usa ka kasong kriminal nga nagsumbong kanila ngadto sa Ombudsman tungod sa kalapasan nga ilang nahimo sa Paragraph 3(g) sa inusab nga mga lagda sa Republic Act 3019, nga naila isip Anti Graft and Corrupt Practices Act. Ang maong probisyon nagsilot sa mga opisyal sa gobyerno nga mosulod sa usa ka kontrata o transaksyon nga makahatag klaro ug dakong kadaot sa kagamhanan. Ang original nga mga pulong sa maong probisyon nagkanayon sa iningles:

” Entering in behalf of the government, into any contract or transaction, manifestly or grossly dis-advantegous to the same wether or not the public officer profited or will profit thereby”.

Ang maong kontrata nga gibasehan sa maong pasangil mao ang Memorandum of Agreement on Ancestral Domain nga gisudlan sa GRP panel nga gipangulohan ni Retired General Esperon tali sa MILF niadtong Hulyo 27, 2008, sa dihang nagkasinabtanay nga ipahigayon ang pinirmahay niadto untang Agusto 5, 2008, kun wala pa mapugngi sa TRO sa Korte Suprema. Niadto pang panahona gisulatan na nila sa ilang pasiunang lagda o initial ang maong kasabutan.

Ang maong kaso sangpotanan sa usa ka halawom nga pagbinayloay ug hunahuna sa mga nagsumbong kalambigit sa epekto sa maong kasabutan dinhi sa Mindanaw. Ug dili gayod ikalimod ang dayag kaayong kadaot ug purehisyo sa kagamhanan ug katawhan sa Mindanaw. Mihari ang sobrang kahadlok ug tension sa katawhan sa Mindanaw. Ang MILF nga naningil na sa mga probisyon sa maong wala pa gani mapirmahi nga MOA, miatake ug miokupa na sa mga lungsod sa North Cotabato. Gikataho ang daghang nangamatay ug nangaol sa han-ay sa mga rebelled, kasundalohan, ug ilabi sa mga sibilyan. Gibanabana kapin kun kulang 130,000 ka mga residente ang nanglayas gikan sa ilang mga pinuy-anan nga , daghan kanila wala gani bisan usa ka butang nga nabitbit aron malikayan ang kakuyaw sa ilang kinabuhi. Ang hulagway nga gipakita sa mga video clips sa mga balita sa telebisyon usa ka masulobhan kaayong larawan sa padayong panghitabo dinhi sa Mindanao. Ang MILF mipaantaw na sa ubang pang mga teritoryo sa mga kristianos nga ilang giangkon diha sa MOA sama sa mga dapit sa Iligan. Wala na kunoy makapugong kanila sa pag-angkon sa ilang katungod. Human na kuno. Done deal na ang MOA on ancestral domain. Pormalidad na lang ang wala mahinayon nga kasabotan kay nagkasabot na sila sa GRP sa unod sa maong kasabutan. Wala nay konstitusyon, balaod, o hukmanan sa Pilipinas nga makapugong kanila.

Wala pa masayri unsa ang sunod nga mahitabo dinhi sa Mindanaw samtang nagpadayon kining maong tension. Apan dayag na kaayo ang kadaot dala sa maong MOA ngadto sa kagamhanan ug katawhan dili lang sa Mindanao ug sa atong nasod. Ang tin-aw nga mga letra sa maong kasabutan nagpadayon sa dili malimod nga pagbudhi sa mga membro sa GRP panel sa Republika sa Pilipinas. Tiaw mo bay mipirma sila sa usa ka kasabotan nga wala na mag-ila sa Konstitusyon sa atong nasod. Kasabotan nga mihigot na sa atong kagamhanan sa pagasto ug binilyon ug pagamit sa puwersa niini aron kombinsihon ang kongreso, ang ubang mga sanga sa gobyerno ug lakip na ang mga tawo aron maestablisar ang usa ka estado sa MILF sulod sa atong nasod nga wala na man lang gani magpahibalo ni mananghid. Kasabutan sa pagbaligya sa katawhan sa Mindanao ngadto sa MILF sa paagi nga wala gayod gipaabi sa atong konstitusyon ug ubang nasodnong balaod.

Ug sa maong kahimtang, kinsay mga katawhan nga naa sa ilang tarong nga panghunahuna ang dili mosinta. Dili angay ihikaw ang katungod sa mga kaigsoonan natong muslim sa ilang kayutaan. Dili angay babagan ang usa ka tinuod nga proseso sa kalinaw aron matapos na kining kagubot sa Mindanao nga milanat na sa kapid-an ka siglo. Apan ang moawa wala magsaad ug katumanan ning damgo sa kalinaw, ug katumanan sa katungod sa mga muslim dinhi sa Mindanao. Hinuon kagubot ug kaguliyang ang gidulot niini, kay pinaagi niini gitamakan man sa mga membro sa GRP Panel ang gahom sa atong konstitusyon ug katawhan ug gitumod kita ngadto sa MILF. Bisan ang daghan sa atong kaigsoonang muslim nga atong gikahinabi nasubo kaayo ning maong kasabutan. Matod nila nga sila nga mahigugmaon sa kalinaw nga nakakat-on na pagpuyo nga malinawon uban sa mga kristiano ug ubang mga lumad dinhi sa Mindanao mao ang unang biktima niini kay tin-aw mahaling na pod pagbalik kadtong dili maayong pagtinagdanay sa mga muslim ug kristiano kun ipatuman kining maong kasabotan dinhi sa mga dapit nga dili ila sa mga muslim. Dinhi lang daan sa Iligan, diin walo ka mga barangay nga naglangkob sa 82 porsinto sa kayutaan sa syudad diin mga kristianos ug lumad ang nanimuyo, giapil man gani sa ing-ana kasayon ug walay konsultasyon sa mao moa. Ug mao kini ang kahimtang sa ubang pang mga dapit nga nagbabag niini, sa North Cotabato, sa Zamboanga City ug uban pang mga dapit nga wala dominahi sa mga kaigsoonan natong muslim.

Kini mao ang nakapaaghat ning mga hugpong sa katawhan sa MIndanaw sa pagpasaka ug kasong kriminal ngadto sa Ombudsman batok kang Dureza, Esperon ug tanang mga membro sa GRP peace panel . Hilabihan ka dako sa kadaot nga ilang nahimo sa katawhan ug gobyerno sa ilang pagsulod sa maong kasabutan. Ug tin-aw nga ang unang biktima ning nagpadayong kagubot dala sa maong kasabutan mao ang atong katawhan ug ang gahom nga ilang gisalig ngadto sa kagamhanan nga giharian karon sa mga tawo nga wala na gayod magtan-aw ug unsay kaayohan sa kinabag-an, kundili hinuon sa padayon lang nilang pagkupkop sa gahom.

Apan kinsa man ang mahimong mananaug ning maong kagubot?

Mao kini ang atong tubagon sa sunod serye ning atong lindog sa sunod semana.

Legal Information

Pangutana: Unsay kahulogan sa pulong status of belligerency?Ang MILF ba nakakab-ot na sa status of belligerency?

Tubag: Ang status of belligerency mao ang kahimtang diin ang usa ka rebeldeng grupo nakapundar na ug taas nga ang-ang sa pakigbisog diin duna na mga teritoryo ug katawhan nga miila kanila isip gobyerno, sama nga duna nay mga nasod sa gawas nga miila kanila ug sa ilang pag-alsa sa kahimtang nga ilhon na sila isip usa ka “international person” base sa mga lagda sa Public International Law. Base sa maong mga element, tin-aw kaayo nga ang MILF wala pa makaangkon sa usa ka belligerent status.

( Ang mga sugyot ug pangutana alang ning maong lindog mahimong ipadala dinhi sa Bisaya o ngadto sa tagsulat. Atty. Ver Quimco. Center for Alternative Legal Forum and Justice(CALL FORJUSTICE) RM. 202, 2^ND FLR. Monsanto Blg. Celdran Road, Rosario Heights, Tubod, Iligan City. Duawa ang website; www.tawaghustisya.com.)