MGA BIKTIMA UG MANANAUG NING KAGUBOT KARON SA MINDANAW

BALAOD UG KAMATOURAN

Ni:

Atty. Ver Quimco

MGA BIKTIMA UG MANANAUG NING KAGUBOT KARON SA MINDANAW

(Una sa duha ka gula)

Sa pagsulat ning maong lindog mao pa lang gyod nato pagkahuman ug pirma sa kasong kriminal nga gipasaka sa mga lider ug representante sa nagkalainlaing mga kapunungan ug grupo sa katawhan sa Mindanaw nga nakabase sa syudad sa Iligan batok kang Secretary Jesus Dureza, Ret. General Esperon ug uban pang mga membro sa GRP peace panel. Ang maong kaso usa ka kasong kriminal nga nagsumbong kanila ngadto sa Ombudsman tungod sa kalapasan nga ilang nahimo sa Paragraph 3(g) sa inusab nga mga lagda sa Republic Act 3019, nga naila isip Anti Graft and Corrupt Practices Act. Ang maong probisyon nagsilot sa mga opisyal sa gobyerno nga mosulod sa usa ka kontrata o transaksyon nga makahatag klaro ug dakong kadaot sa kagamhanan. Ang original nga mga pulong sa maong probisyon nagkanayon sa iningles:

” Entering in behalf of the government, into any contract or transaction, manifestly or grossly dis-advantegous to the same wether or not the public officer profited or will profit thereby”.

Ang maong kontrata nga gibasehan sa maong pasangil mao ang Memorandum of Agreement on Ancestral Domain nga gisudlan sa GRP panel nga gipangulohan ni Retired General Esperon tali sa MILF niadtong Hulyo 27, 2008, sa dihang nagkasinabtanay nga ipahigayon ang pinirmahay niadto untang Agusto 5, 2008, kun wala pa mapugngi sa TRO sa Korte Suprema. Niadto pang panahona gisulatan na nila sa ilang pasiunang lagda o initial ang maong kasabutan.

Ang maong kaso sangpotanan sa usa ka halawom nga pagbinayloay ug hunahuna sa mga nagsumbong kalambigit sa epekto sa maong kasabutan dinhi sa Mindanaw. Ug dili gayod ikalimod ang dayag kaayong kadaot ug purehisyo sa kagamhanan ug katawhan sa Mindanaw. Mihari ang sobrang kahadlok ug tension sa katawhan sa Mindanaw. Ang MILF nga naningil na sa mga probisyon sa maong wala pa gani mapirmahi nga MOA, miatake ug miokupa na sa mga lungsod sa North Cotabato. Gikataho ang daghang nangamatay ug nangaol sa han-ay sa mga rebelled, kasundalohan, ug ilabi sa mga sibilyan. Gibanabana kapin kun kulang 130,000 ka mga residente ang nanglayas gikan sa ilang mga pinuy-anan nga , daghan kanila wala gani bisan usa ka butang nga nabitbit aron malikayan ang kakuyaw sa ilang kinabuhi. Ang hulagway nga gipakita sa mga video clips sa mga balita sa telebisyon usa ka masulobhan kaayong larawan sa padayong panghitabo dinhi sa Mindanao. Ang MILF mipaantaw na sa ubang pang mga teritoryo sa mga kristianos nga ilang giangkon diha sa MOA sama sa mga dapit sa Iligan. Wala na kunoy makapugong kanila sa pag-angkon sa ilang katungod. Human na kuno. Done deal na ang MOA on ancestral domain. Pormalidad na lang ang wala mahinayon nga kasabotan kay nagkasabot na sila sa GRP sa unod sa maong kasabutan. Wala nay konstitusyon, balaod, o hukmanan sa Pilipinas nga makapugong kanila.

Wala pa masayri unsa ang sunod nga mahitabo dinhi sa Mindanaw samtang nagpadayon kining maong tension. Apan dayag na kaayo ang kadaot dala sa maong MOA ngadto sa kagamhanan ug katawhan dili lang sa Mindanao ug sa atong nasod. Ang tin-aw nga mga letra sa maong kasabutan nagpadayon sa dili malimod nga pagbudhi sa mga membro sa GRP panel sa Republika sa Pilipinas. Tiaw mo bay mipirma sila sa usa ka kasabotan nga wala na mag-ila sa Konstitusyon sa atong nasod. Kasabotan nga mihigot na sa atong kagamhanan sa pagasto ug binilyon ug pagamit sa puwersa niini aron kombinsihon ang kongreso, ang ubang mga sanga sa gobyerno ug lakip na ang mga tawo aron maestablisar ang usa ka estado sa MILF sulod sa atong nasod nga wala na man lang gani magpahibalo ni mananghid. Kasabutan sa pagbaligya sa katawhan sa Mindanao ngadto sa MILF sa paagi nga wala gayod gipaabi sa atong konstitusyon ug ubang nasodnong balaod.

Ug sa maong kahimtang, kinsay mga katawhan nga naa sa ilang tarong nga panghunahuna ang dili mosinta. Dili angay ihikaw ang katungod sa mga kaigsoonan natong muslim sa ilang kayutaan. Dili angay babagan ang usa ka tinuod nga proseso sa kalinaw aron matapos na kining kagubot sa Mindanao nga milanat na sa kapid-an ka siglo. Apan ang moawa wala magsaad ug katumanan ning damgo sa kalinaw, ug katumanan sa katungod sa mga muslim dinhi sa Mindanao. Hinuon kagubot ug kaguliyang ang gidulot niini, kay pinaagi niini gitamakan man sa mga membro sa GRP Panel ang gahom sa atong konstitusyon ug katawhan ug gitumod kita ngadto sa MILF. Bisan ang daghan sa atong kaigsoonang muslim nga atong gikahinabi nasubo kaayo ning maong kasabutan. Matod nila nga sila nga mahigugmaon sa kalinaw nga nakakat-on na pagpuyo nga malinawon uban sa mga kristiano ug ubang mga lumad dinhi sa Mindanao mao ang unang biktima niini kay tin-aw mahaling na pod pagbalik kadtong dili maayong pagtinagdanay sa mga muslim ug kristiano kun ipatuman kining maong kasabotan dinhi sa mga dapit nga dili ila sa mga muslim. Dinhi lang daan sa Iligan, diin walo ka mga barangay nga naglangkob sa 82 porsinto sa kayutaan sa syudad diin mga kristianos ug lumad ang nanimuyo, giapil man gani sa ing-ana kasayon ug walay konsultasyon sa mao moa. Ug mao kini ang kahimtang sa ubang pang mga dapit nga nagbabag niini, sa North Cotabato, sa Zamboanga City ug uban pang mga dapit nga wala dominahi sa mga kaigsoonan natong muslim.

Kini mao ang nakapaaghat ning mga hugpong sa katawhan sa MIndanaw sa pagpasaka ug kasong kriminal ngadto sa Ombudsman batok kang Dureza, Esperon ug tanang mga membro sa GRP peace panel . Hilabihan ka dako sa kadaot nga ilang nahimo sa katawhan ug gobyerno sa ilang pagsulod sa maong kasabutan. Ug tin-aw nga ang unang biktima ning nagpadayong kagubot dala sa maong kasabutan mao ang atong katawhan ug ang gahom nga ilang gisalig ngadto sa kagamhanan nga giharian karon sa mga tawo nga wala na gayod magtan-aw ug unsay kaayohan sa kinabag-an, kundili hinuon sa padayon lang nilang pagkupkop sa gahom.

Apan kinsa man ang mahimong mananaug ning maong kagubot?

Mao kini ang atong tubagon sa sunod serye ning atong lindog sa sunod semana.

Legal Information

Pangutana: Unsay kahulogan sa pulong status of belligerency?Ang MILF ba nakakab-ot na sa status of belligerency?

Tubag: Ang status of belligerency mao ang kahimtang diin ang usa ka rebeldeng grupo nakapundar na ug taas nga ang-ang sa pakigbisog diin duna na mga teritoryo ug katawhan nga miila kanila isip gobyerno, sama nga duna nay mga nasod sa gawas nga miila kanila ug sa ilang pag-alsa sa kahimtang nga ilhon na sila isip usa ka “international person” base sa mga lagda sa Public International Law. Base sa maong mga element, tin-aw kaayo nga ang MILF wala pa makaangkon sa usa ka belligerent status.

( Ang mga sugyot ug pangutana alang ning maong lindog mahimong ipadala dinhi sa Bisaya o ngadto sa tagsulat. Atty. Ver Quimco. Center for Alternative Legal Forum and Justice(CALL FORJUSTICE) RM. 202, 2^ND FLR. Monsanto Blg. Celdran Road, Rosario Heights, Tubod, Iligan City. Duawa ang website; www.tawaghustisya.com.)