KANG KINSA NGA PROTEKTOR ANG OMBUDSMAN?

Gilatos na usab sa pagsaway batok sa Ombudsman diha sa kontrobersiya sa World Bank report kalabot sa pakigkonsabo ug korupsyon sa pito ka mga dagkong kontrator nga pilipinhon ug insik ingon man sa mga dagkong politiko sa atong nasod. Ug ang bisan unsang pangatarongan ug pangolipas nga gihimo ni Ombudsman Merceditas Guttierez ug uban pang mga opisyal sa Ombudsman wala gayod makabakwi sa daotang hulagway nga nakita sa publiko sa usa ka buhatan nga unta angay nga mahimong ehemplo sa katarong diha sa pangagamhanan.
Sa atong konstitusyon sa 1987 gituyo gayod pagtukod ang buhatan sa Ombudsman aron maseguro nga mapanalipdan ang katawhan ug masumpo ang mga binuang ug pangawkaw sa mga naa sa kagamhanan. Ang Article 11, seksyon 13 sa atong Konstitusyon naghatag ug bug-at kaayong gahom ug buluhaton sa buhatan sa Ombudsman. Ang maong buluhaton ug gahom naglakip sa mosunod:
a. Ang pagimbestigar kun dunay sumbong o bisan wala ug pinaagi sa pagpanguna sa iyang kaugalingon sa mga kalapasan ug kapakyasa sa usa ka opisyal o empleado sa gobyerno, kun ang maong kalapasan o kapakyasan makitang illegal, dili makiangayon, dili maayo, o dili angay;
b. Ang pagmando sa usa ka opisyal sa gobyerno aron mohimo ug tukmang aksyon batok sa ka masalaypong empleado, ug pagrekomenda aron siya silotan sa pagpapahawa sa puwesto, pagkasuspenso,multahan, kasab-an o idemote sa katungdanan,ingon man sa pagtaral didto sa hukmanan ug pagseguro nga matuman ang maong rekomendasyon;
c. Pagmando, base sa usa ka sumbong, o sa kaugalingong pagpanguna ngadto sa usa ka opisyal o empleado sa gobyerno, usa ka buhatan o sanga sa kagamhanan, o korporasyon nga gipanag-iya sa kagamhanan,aron mahunong, masumpo ug makorehi ang mga kahiwian ug abuso sa pangatungdanan;
d. Pagmando sa usa ka opisyal o empleado sa gobyerno aron makuha ang kopya sa usa ka dokumento o kontrata kalambigit sa pagkobra ug pagasto sa pundo sa kagamhanan ug pagreport ngadto sa COA sa makita niini nga mga kalapasan;
e. Paghangyo sa usa ka buhatan alang sa informasyon aron makuha ang mga papeles nga gikinahanglan sa buluhaton niini ug sa pagsuhid sa mga record ug dokumento;
f. Pagpublikar sa resulta sa imbestigasyon nga gihimo niini;
g. Pagtino sa hinungdan sa kapakyasan kalapasan ug korupsyon sa kagamhanan ug paghimo ug rekomendasyon aron kini masumpo ug masunod ang taas nga tamdanan sa katarong ug kakugi sa panarabaho sa kagamhanan;
h. Pagpakanaug ug mga tamdanan ug regulasyon diha trabaho niini base sa gimbut-an sa balaod;

Aron maseguro nga magmalaposon gayod ang Ombudsman sa paghimo sa maong mga buluhaton ang konstitusyon naghatag ug daghang mga panalipod ug gahom niini. Una giseguro sa konstitusyon ang pagkamakaugalingnon sa Ombudsman diha sa paghatag ug tino nga gidugayon sa termino sa Ombudsman lakip na ang iyang mga luyoluyo o deputy ombudsmen.
Ug sulod sa mao nilang termino dili sila mahimong gawngan ug hadlokon bisan pa sa labing taas nga opisyal sa nasod kay dili man sila mahimong papahawaon o suspensohon sa trabaho sa bisan unsa pang reklamo. Sama sa Presidente, sa mga hurado sa Korte Suprema ug sa ubang pang mga komisyoner sa mga komisyon nga gitukod sa konstitusyon, ang Ombudsman ug ang iyang mga luyoluyo o deputies giila nga mga impeachable officials. Ang kongreso lang ang makapapahawa kanila sa puwesto pinaagi sa lisod kaayong proseso sa impeachment.
Gawas niini, ang konstitusyon naghatag sa buhatan sa Ombdusman sa gahom nga gitawag nga fiscal autonomy. Ang ilang pundo alang sa operasyon o pagpadagan sa buhatan ug buluhaton gawasnon ug makaagalingnon ug dili gayod mahimong hilabtan o kuhaan sa kongreso o sa Malacanang.
Sa maong kahimtang, wala gayoy katarongan ngano nga dili makalihok ang Ombudsman. Gani niadtong miaging tuig pa lang nasayran nga ang Ombudsman gawas sa minilyong pundo niini, nakadawat pa ug dili momenos 20 ka milyon ka dolyar nga ayuda gikan sa mga funding institusyon nga langyaw aron lang mapasayon ug mapadali ang buluhaton niini.
Apan anugon nga bisan pa sa maong gahom wala gayoy nahimo ang Ombudsman. Hinuon giyak-an lang niini ang linibong kaso nga giimbestigar sa buhatan ug bisan ang mga hilabihan ka dayag nga mga binuang sa tag-as nga opisyal sa gobyerno lakip niini ang eskandalo sa tinonto nga bidding sa computerization sa Comelec nga gideklarar nang surambao mismo sa Supreme Court, ang ZTE Scam, ang Fertilizer Scam, ang nahauna pang mga imbestigasyon sa PIA Amare Deal, Centennial Expo ug mga tinonto sa administrasyon ni Ramos,ug daghan pa kaayong uban. Bisan pa gani ang hangyo sa World Bank nga imbestigahon ang mga opisyal ug tawo nga nahilambigit scam niini gikatulgan niini kapin sa usa ka tuig.
Pagkapolpol ug pagkaanugon. Mikagot gani ang akong ngipon nga naminaw sa pangatarongan ni Merceditas Guttierez nga wala kuno siya makaimbestigar kay kulang ang datus sa Word Bank nga iyang nadawat. Ing-ana na ba siya katanga o kabakakon nga nakalimot sa iyang gahom sa pagimbestigar . Buot pa niyang ipasabot nga ang World Bank nay iyang pahimoon sa iyang buluhaton ug gahom. Ug kay wala man kini himoa sa maong banko na dili niya kini buhaton.
Subo kaayo palandongon ang hulagway sa kahugaw sa pamunoan ug kapolpol sa mga institusyon nga gitahasan ug gihatagan ug gahom sa balaod aron pagsumpo niini. Ug kini gihulagway sa imahe ni Merceditas Guttierez kang kansang kuwalipikasyon aron mapili nga Ombudsman bisan daghan pa kaayon mas batid ug angayan mao lang ang iyang pagkaclassmate ni First Gentleman Mike Arroyo.
Kinsa pa may mahadlok mangorakot sa gobyerno? Kinsa pa may managana mag-abuso sa iyang katungdanan? Kinsa pa may ganahan magtinarong sa panerbisyo sa kagamhanan ning nasod nga ang mga daotan ang gipasidunggan ug ang mga nagbarog sa tinuod maoy gisilotan.?
Kinsa pa may katawhan nga makalaom ug matarong nga panggobyerno ug malamboong nasod, kun ang institusyon nga gimandoan sa Konstitusyon aron sila panalipdan, nakig-abin ug nanalipod na man hinuon sa mga sungayan sa kagamhanan?

Legal Information
Pangutana: Unsa nga matang sa krimen ang sexual harassment?
Tubag: Ang Republic Act 7877 kun Sexual Harassment law nagsilot sa sexual harassment isip buhat diha sa pagpangayo ug bisan unsang sexual nga pabor diha sa trabahoanan, tulunghaan, o bansayanan(training institutions) ginamit ang posisyon, o influesya ngadto sa biktima bisan pa man ang gihangyo nga sekswal nga pabor wala ihatag. Ang bisan unsang pulong, buhat, o lihok nga naglambigit ug sekswal nga pagpahimulos nga makahatag ug kahasol sa biktimang trabahante, estudyante, o trainee mahimong ilhon nga krimen ug gisilotan sa maong balaod.